U nang buồng trứng là gì? Nguyên nhân, triệu chứng-điều trị

U nang buồng trứng là những khối u ở buồng trứng có vỏ mỏng, bên trong khối u có chứa dịch đơn thuần hoặc phối hợp với các thành phần khác. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi, nhiều nhất là ở phụ nữ từ 30- 45 tuổi. Chẩn đoán bệnh tương đối dễ dàng nhưng triệu chứng và tiến triển phức tạp dẫn đến việc điều trị và tiên lượng bệnh còn gặp nhiều khó khăn.

1. U nang cơ năng

Là loại u nang chỉ tổn thương về chức năng buồng trứng, không có tổn thương về giải phẫu. Đường kính khối u thường bé hơn 6cm. Có loại u tăng kích thước nhanh nhưng chỉ tồn tại sau vài chu kỳ kinh nguyệt và biến mất sớm.

Có ba loại u nang cơ năng:

• U nang bọc noãn: loại u này được sinh ra từ bọc De Graaf không vỡ. U thường nhỏ và có kích thước thay đổi. Dịch trong nang chứa nhiều estrogen, có màu vàng.

• U nang hoàng tuyến: thường gặp ở người chửa trứng, ung thư nguyên bào nuôi, do tăng hCG. Có thể gặp ở các bệnh nhân sử hormon sinh dục của tuyến yên liều cao để điều trị vô sinh. Khi bệnh nhân khỏi bệnh nang hoàng tuyến sẽ biến mất.

• U nang hoàng thể: loại u này được sinh ra từ hoàng thể. U nang hoàng thể chỉ gặp trong thời kỳ thai nghén do chửa nhiều thai, u nang tiết nhiều progesteron, estrogen.

2. U nang thực thể

U nang gây tổn thương thực thể về mặt giải phẫu của buồng trứng. Khối u thường phát triển chậm và không bao giờ biến mất. Khối u thường có kích thước lớn, vỏ dày và đa số khối u là lành tính. U nang thực thể có 3 loại:

• U nang bì: thường gặp ở người trẻ tuổi. Khối u có cuống dài, kích thước nhỏ, bên trong có chứa các tổ chức có nguồn gốc bào thai như tuyến bã, tóc, răng, dịch bã đậu.

• U nang nước: thường gặp ở người trẻ tuổi. Khối u có vỏ mỏng, cuống dài, thường chỉ 1 túi, trơn, có dịch trong hoặc màu vàng chanh, ít dính.

• U nang nhầy: là loại u to nhất, có khi nặng tới 40-50kg. Khối u có nhiều túi, hay dính các tạng xung quanh. Dịch trong nang nhầy hoặc đặc, màu vàng nhạt hay nâu.

1. Triệu chứng cơ năng

• U nang nhỏ: khối u tiến triển trong nhiều năm người bệnh vẫn hoạt động bình thường, triệu chứng thường nghèo nàn. Thường được phát hiện khi khám phụ khoa, khám sức khỏe hay siêu âm.

• Trường hợp u lớn: người bệnh có cảm giác nặng bụng dưới, có các triệu chứng bí tiểu, tiểu rắt, bí đại tiện do khối u chèn ép các tạng xung quanh.

Bệnh nhân có thể bí tiểu khi có u nang lớn

2. Triệu chứng thực thể

• Trường hợp có u nang to, bệnh nhân thấy bụng dưới to lên, sờ thấy khối u di động, có thể đau. Khám âm đạo thấy tử cung nhỏ, bên cạnh tử cung có khối tròn đều, dễ dàng di động, ranh giới biệt lập với tử cung.

• Trường hợp u nang trong dây chằng rộng hoặc u nang dính thì khối u di động hạn chế, có khi bị mắc kẹt trong tiểu khung. Chú ý khi thăm khám không nên đẩy lên hoặc đè mạnh vì có thể gây vỡ nang.

1. Cận lâm sàng

• Phản ứng tìm hCG: âm tính.

• Siêu âm: thấy hình ảnh ranh giới khối u rõ.

• Soi ổ bụng: chỉ định khi khối u nhỏ, cần chẩn đoán phân biệt với chửa ngoài tử cung.

• Chụp bụng không chuẩn bị: sẽ thấy cản quang nếu khối u là u nang bì .

• Chụp tử cung - vòi tử cung với thuốc cản quang thấy tử cung lệch một bên, vòi tử cung bên khối u kéo dài ôm lấy khối u.

Siêu âm thấy hình ảnh ranh giới khối u rõ

2. Chẩn đoán xác định

Chẩn đoán xác định u nang buồng trứng dựa vào các dấu hiệu thực thể và xét nghiệm cận lâm sàng.

3. Chẩn đoán phân biệt

Chẩn đoán phân biệt u nang buồng trứng với các trường hợp sau:

• Có thai: tử cung to, mềm, tiền sử tắt kinh, hCG (+)

• Ứ dịch vòi tử cung: bệnh nhân có tiền sử viêm nhiễm, thường viêm cả 2 bên

• Chửa ngoài tử cung thể huyết tụ thành nang: rong huyết, chậm kinh, có khối cạnh tử cung đau

• U xơ tử cung có cuống: khi chụp tử cung cản quang quan sát thấy hai vòi tử cung bình thường

• Cổ chướng: khám khối u không rõ,  gõ đục toàn bụng

• Lách to: khối u ở cao, bệnh nhân có tiền sử sốt rét hoặc các bệnh về máu

• U mạc treo, thận đa nang: khối u ở cao, chạm cực dưới khó khăn

Nói chung đối với các trường hợp khó, cần thăm khám kỹ lưỡng, kết hợp triệu chứng lâm sàng, siêu âm, hội chẩn với ngoại khoa để chẩn đoán xác định.

1. U nang cơ năng

Bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ, chỉ phẫu thuật khi có biến chứng.

Thăm khám định kỳ

2. U nang thực thể

Phẫu thuật là biện pháp điều trị u nang thực thể. Trong trường hợp bệnh nhân trẻ tuổi có u nang lành tính, ở cả 2 buồng trứng thì nên bóc u nang để lại phần lành. Khi mổ, tốt nhất nên lấy cả khối, nếu khối u bị mắc kẹt hay quá to thì tiến hành hút bớt dịch, nên chèn gạc để hạn chế dịch chảy vào trong ổ bụng. Khối u bị dính khi phẫu thuật phải cẩn thận vì có thể gây ra tổn thương các tạng ở xung quanh. Khi phẫu thuật u nang xoắn, phải cặp và cắt trước khi tháo xoắn. Các khối u nang đều phải làm giải phẫu bệnh để xác định khối u là lành hay ác tính. Trường hợp u ác tính, phải cắt tử cung hoàn toàn, cắt một phần mạc nối lớn, cắt bỏ phần phụ bên kia và tiếp tục điều trị hoá chất.

• Xoắn u nang là biến chứng thường gặp nhất. Các khối u có cuống dài và đường kính trung bình (từ 8-15cm) thường hay bị xoắn. Có 2 hình thức xoắn: xoắn cấp tính và xoắn bán cấp. Xoắn cấp tính xảy ra đột ngột, người bệnh đau bụng dữ dội, mạch và huyết áp ổn định, có thể buồn nôn hoặc nôn, ngất xỉu. Khám thấy khối u di động hạn chế, ấn vào rất đau. Xoắn bán cấp: bệnh nhân đau từ từ âm ỉ, giảm hoặc hết đau khi thay đổi tư thế do khối tự tháo xoắn nhưng thỉnh thoảng lại tái phát.

• Chảy máu trong nang: đây là hậu quả của xoắn u nang. Cơ chế: u nang bị xoắn, máu ứ không trở về được gây ra vỡ mạch, nang to dần lên.

• Vỡ u nang: do sang chấn, thăm khám không nhẹ nhàng, do xoắn u nang không được điều trị kịp thời hay do tai nạn. Hậu quả của vỡ u nang là chảy máu ổ bụng cấp tính.

• Viêm nhiễm: khối u nang dính với các tạng xung quanh gây viêm phúc mạc khu trú.

• Chèn ép: u nang có thể chèn ép các tạng xung quanh gây đại, tiểu tiện khó, bán tắc ruột.

• Ung thư hoá: có thể xảy ra ở cả 3 loại u nang thực thể, thường gặp nhất ở u nang nước. Bệnh nhân gầy sút cân, khối u to nhanh, nhiều thuỳ và xâm lấn các tạng xung quanh.

• U nang có thể gây sẩy thai, ngôi bất thường, u tiền đạo, đẻ non, xoắn u nang sau đẻ.