Nấm thanh quản là gì? Nguyên nhân, triệu chứng-điều trị

Nấm thanh quản là tình trạng viêm thanh quản gây ra bởi các vi nấm. Người mắc nấm thanh quản thường có các triệu chứng như ho, khàn tiếng, ngứa họng,... Nấm thanh quản nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng phác đồ có thể khỏi hoàn toàn, không tái phát và không để lại di chứng.

Ở Việt Nam thường gặp hai loại nấm gây viêm thanh quản là: Aspergillus và Candida. Thông thường, hai loại nấm trên có trong không khí, con người có thể hít vào miệng họng nhưng không gây bệnh, khi gặp một số yếu tố thuận lợi sẽ gây bệnh ở thanh quản.  

Một số yếu tố thuận lợi gây bệnh nấm thanh quản bao gồm:

• Các yếu tố về môi trường: chuyển dịch vùng khí hậu, mất cân bằng sinh thái, ô nhiễm môi trường. 

• Các yếu tố làm sức đề kháng của con người suy giảm  như: sử kháng sinh phổ rộng, corticoid, điều trị hoá chất, tia xạ, đặc biệt bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch mắc phải (HIV-AIDS), cấy ghép phủ tạng phải sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch, các bệnh do rối loạn nội tiết như suy tuyến giáp, đái tháo đường.

Sử dụng corticoid là yếu tố thuận lợi gây nấm thanh quản

Phát hiện triệu chứng lâm sàng là khâu quan trọng đầu tiên, từ đó định hướng tới các xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết như xét nghiệm mô bệnh học, xét nghiệm vi sinh, miễn dịch học để cho chẩn đoán xác định.

Các đặc điểm dịch tễ lâm sàng:

• Lưu ý đặc biệt những người ở tuổi lao động, nghề nghiệp có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất là làm ruộng.

• Thời gian có tỷ lệ mắc bệnh cao là vào cuối mùa hạ và đầu mùa thu.

• Các yếu tố có liên quan đến bệnh: sử dụng kháng sinh, corticoid kéo dài, hoặc sau khi mắc cảm cúm.

Các triệu chứng của viêm thanh quản do nấm thường không đặc hiệu và nghèo nàn nên dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác của thanh quản.

• Khàn tiếng là triệu chứng quan trọng nhất và dễ nhận biết nhất. Ban đầu khàn tiếng nhẹ, sau đó tăng dần rồi mất tiếng. Bệnh nhân khi phát âm nghe không rõ âm sắc, chỉ nghe thấy thều thào.

• Ho: bệnh nhân thường ho từng cơn dài do ngứa họng, ho tăng lên theo thời gian mắc bệnh, ho khan ít khi có đờm.

Bệnh nhân nấm thanh quản ho do ngứa họng

• Ngứa họng: bệnh nhân thường có cảm giác ngứa sâu trong họng gây ho và cảm giác khó chịu.

• Khó thở thanh quản: do màng giả dày, xốp lan rộng ở thanh quản, đi kèm là hiện tượng phù nề và viêm sung huyết làm cho thanh quản hẹp lại, cản trở hô hấp. Tuy nhiên rất hiếm gặp triệu chứng này ở bệnh nhân nấm thanh quản.

• Triệu chứng toàn thân: hiếm khi gặp sốt, thể trạng chung của bệnh nhân không thay đổi nhiều.

1. Xét nghiệm

Để chẩn đoán xác định nấm thanh quản cần phải dựa vào một số xét nghiệm như xét nghiệm mô bệnh học, xét nghiệm vi nấm, xét nghiệm sinh học phân tử, xét nghiệm huyết thanh học. Tuy nhiên, việc lấy bệnh phẩm cũng đòi hỏi thật chính xác, phải lấy bệnh phẩm ở vị trí có tổn thương (màng giả và sùi, loét, hoại tử) để làm các xét nghiệm để có độ chính xác cao.

1.1. Xét nghiệm vi nấm

Soi trực tiếp là phương pháp cho kết quả nhanh chóng nhưng chưa thật sự chính xác. Khi quan sát thấy sợi nấm hoặc các tế bào nấm men nảy chồi và các sợi nấm giả thì có thể xác định đó là nấm gây bệnh. Nếu chỉ quan sát thấy bào tử nấm thì không kết luận là nấm gây bệnh.

Nuôi cấy nấm được coi là xét nghiệm xác định nếu quan sát thấy có khóm nấm thuần nhất mọc. Phương pháp này còn cho phép định danh nấm gây bệnh, là cơ sở để lựa chọn các thuốc điều trị. Aspergillus và Candida là hai giống nấm thường gây bệnh.

1.2. Xét nghiệm mô bệnh học

Xét nghiệm mô bệnh học là phương pháp vừa có giá trị chẩn đoán xác định, vừa có giá trị chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý khác của thanh quản, Vì vậy xét nghiệm này không nên thực hiện riêng rẽ mà nên kết hợp với các xét nghiệm vi nấm. 

2. Chẩn đoán phân biệt

Chẩn đoán nấm thanh quản chủ yếu là dựa vào khám thanh quản bao gồm:

• Soi thanh quản gián tiếp: phát hiện màng giả ở thanh quản là dấu hiệu quan trọng nhất để nghĩ đến nấm thanh quản.

• Soi thanh quản trực tiếp hoặc nội soi thanh quản: phát hiện thấy màng giả ở thanh quản là dấu hiệu quan trọng nhất trong chẩn đoán bệnh. Màng giả có thể dày hay mỏng,  khu trú hoặc lan tỏa tuỳ theo mức độ nặng nhẹ. Phía dưới màng giả là tổ chức hạt sùi dễ chảy máu, có nơi là tổ chức loét, hoại tử nông. Lớp cơ và lớp sụn thanh quản thường không tổn thương.

Mặc dù bệnh nhân có các triệu chứng lâm sàng nghi ngờ và các yếu tố nguy cơ vẫn chưa thể coi là chẩn đoán xác định. Cần phải lấy bệnh phẩm nơi thương tổn để làm các xét nghiệm về vi nấm, chỉ khi nào các xét nghiệm này có kết quả dương tính mới cho chẩn đoán xác định.

Chẩn đoán phân biệt với lao thanh quản và ung thư thanh quản.

• Lao thanh quản: tổn thương bao gồm loét, sùi, hoại tử, hay gặp tại vùng mép sau. Lấy bệnh phẩm ở vị trí tổn thương soi tươi thấy vi khuẩn lao. Có thể thực hiện sinh thiết cho bệnh nhân để chẩn đoán phân biệt.

• Ung thư thanh quản: các hình thái tổn thương bao gồm loét, sùi, thâm nhiễm. Khi các tổn thương lan tới mép sau thì sẽ cố định dây thanh phía bên tổn thương. Chẩn đoán xác định ung thư thanh quản dựa vào kết quả mô bệnh học.

Nguyên tắc điều trị là kết hợp điều trị tại chỗ và điều trị toàn thân.

1. Điều trị tại chỗ

Bóc tách gỡ bỏ màng giả để loại bỏ nhanh tác nhân gây bệnh nhằm giảm liều thuốc và thời gian điều trị, phục hồi nhanh khả năng phát âm cho bệnh nhân. Có thể thực hiện chấm thuốc kháng sinh, kháng nấm tại chỗ, tuy nhiên thao tác này khó thực hiện trên người bệnh có phản xạ thanh quản nhiều.

2. Điều trị toàn thân

Điều trị toàn thân đóng vai trò chủ yếu trong điều trị nấm thanh quản. Sử dụng các thuốc kháng sinh kháng nấm đường uống mang lại hiệu quả với những trường hợp bệnh nhân mắc nấm thanh quản đơn thuần, không suy giảm miễn dịch toàn thân.

• Đối với viêm thanh quản do Aspergillus: sử dụng Itraconazole liều 200mg/ngày, thời gian trung bình 2-6 tuần. Theo dõi tiến triển của bệnh nhân hàng tuần để quyết định thời gian điều trị.

• Đối với viêm thanh quản do Candida: có thể sử dụng Itraconazole đường uống như điều trị viêm thanh quản do nấm Aspergillus. Cũng có thể sử dụng Fluconazol 150mg (viên) trong 2 ngày đầu, các tuần tiếp theo dùng một viên 150mg, thời gian điều trị trung bình là 2-4 tuần. Sau mỗi 2 tuần điều trị nên xét nghiệm men gan cho bệnh nhân sau. Nếu men gan tăng cao thì phải ngừng dùng thuốc kháng sinh chống nấm và hội chẩn với chuyên gia tiêu hóa để điều trị tiếp.