Xơ gan là gì? Nguyên nhân, triệu chứng-điều trị

Xơ gan là bệnh mạn tính gây tổn thương lan tỏa ở các thùy gan. Đặc điểm tổn thương của gan xơ là mô xơ phát triển mạnh, cấu trúc các tiểu thùy và mạch máu của gan bị đảo lộn một cách không hồi phục. Những năm gần đây và dự báo trong thời gian tới, bệnh có xu hướng tăng lên do việc nhiễm các vi rút viêm gan B, C và tình trạng sử dụng rượu bia tăng. Ước tính trên thế giới mỗi năm có khoảng 800.000 trường hợp tử vong vì xơ gan

• Viêm gan vi rút B, C và D. Đây là nguyên nhân chính gây ra trên 90% các trường hợp xơ gan.

• Nghiện rượu: dùng trên 250ml ngày x 10 năm. 

• Nhiễm độc thuốc/ hóa chất: ví dụ như isoniazid, methotrexat,...

• Do bệnh đường mật: tắc mật do nguyên nhân trong và ngoài gan.

• Do nhiễm khuẩn: sán máng, giang mai,...

• Do các bệnh chuyển hóa, bệnh di truyền: bệnh Wilson, bệnh gan ứ đọng glycogen, porphyrin niệu,...

• Do bệnh tự miễn: viêm gan tự miễn, xơ mật tiên phát,...

• Các nguyên nhân khác: sarcoidosis, suy dinh dưỡng.

Triệu chứng của xơ gan khá đa dạng. Về mặt lâm sàng, căn cứ vào việc có cổ trướng hay không, người ta chia làm 2 thể: xơ gan còn bù và xơ gan mất bù.

1. Xơ gan còn bù

Triệu chứng lâm sàng ở bệnh nhân xơ gan còn bù thường không nhiều. Sau đây là một số triệu chứng của bệnh nhân xơ gan còn bù :

• Mệt mỏi, sút cân, chán ăn, đau hạ sườn phải

• Có thể có đợt chảy máu mũi, có các đám bầm tím dưới da

• Khả năng làm việc, hoạt động tình dục giảm

• Có thể có vàng da, sạm da

• Giãn mao mạch dưới da, thường thấy ở mặt, cổ, lưng, ngực dưới dạng sao mạch hoặc tĩnh mạch chân chim

• Gan có thể to, bờ sắc, mật độ chắc hoặc cứng

• Lách mấp mé bờ sườn

Hình ảnh sao mạch

2. Xơ gan mất bù

Ở bệnh nhân xơ gan mất bù, có 2 hội chứng là hội chứng suy tế bào gan và hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

2.1. Hội chứng suy tế bào gan:

• Mệt mỏi nhiều, gầy sút cân, teo cơ.

• Ngứa nhiều nhưng không đáp ứng với thuốc kháng histamin.

• Rối loạn tiêu hóa: khó tiêu, chán ăn, sợ mỡ.

• Phù: phù trắng, mềm, ấn lõm.

• Cổ trướng: bệnh nhân có thể cổ trướng mức độ vừa đến rất to.

• Vàng da, vàng niêm mạc.

• Xuất huyết dưới da, niêm mạc.

• Chảy máu mũi, chảy máu chân răng.

• Dấu hiệu ngoài da: bàn tay son, sao mạch. 

• Khám gan: Gan to, mật độ chắc, bề mặt xù xì, lổn nhổn, ấn không đau.

2.2. Hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa

• Cổ trướng toàn thể, số lượng nhiều, tái lập nhanh sau khi hút.

• Tuần hoàn bàng hệ cửa – chủ.

• Lách to: do ứ máu tĩnh mạch cửa dẫn đến ứ máu tĩnh mạch lách.

• Giãn tĩnh mạch thực quản với mức độ khác nhau, thường phát hiện qua nội soi hoặc khi bệnh nhân bị nôn nhiều máu.

• Có thể có các rối loạn về tâm thần và thần kinh.

Cổ trướng ở bệnh nhân xơ gan

Chẩn đoán xơ gan dựa vào nhiều yếu tố: khai thác tiền sử bệnh, khám lâm sàng, xét nghiệm cận lâm sàng

• Khai thác tiền sử bệnh: thường xuyên sử dụng rượu bia hay không, có bệnh lý gan trước đó hay không, tiền sử sử dụng thuốc, gia đình có ai mắc viêm gan virus B, C hay không,...

• Triệu chứng lâm sàng: dựa vào các triệu chứng của xơ gan còn bù và mất bù.

• Xét nghiệm cận lâm sàng: xét nghiệm công thức máu, xét nghiệm sinh hóa, xét nghiệm chẩn đoán một số nguyên nhân gây xơ gan. Siêu âm ổ bụng, chụp cắt lớp vi tính ổ bụng, nội soi mật tụy, nội soi tiêu hóa: phát hiện giãn tĩnh mạch thực quản và tĩnh mạch phình vị.

1. Chế độ ăn uống và sinh hoạt

• Ở giai đoạn còn bù: người bệnh có thể làm việc, sinh hoạt bình thường. Tuy nhiên tránh vận động mạnh, nên kiêng rượu bia và ăn nhạt.

• Ở giai đoạn mất bù, người bệnh cần nghỉ ngơi hoàn toàn.

• Không sử dụng paracetamol và thuốc an thần.

• Chế độ ăn đủ năng lượng, giàu đạm, vitamin, hạn chế muối, mỡ động vật. Khi có phù to cần hạn chế muối, nước. Khi có hôn mê gan cần hạn chế đạm.

• Kiêng rượu bia tuyệt đối.

Bệnh nhân xơ gan cần kiêng rượu bia

2. Điều trị nguyên nhân

• Xơ gan do vi rút viêm gan B: nên dùng thuốc ức chế vi rút.

• Xơ gan do vi rút viêm gan C: xem xét điều trị bằng Peginterferon và Ribavirin cho các trường hợp xơ gan giai đoạn đầu.

• Xơ gan do rượu: ngừng sử dụng rượu bia, có thể xem xét điều trị bằng corticoid.

• Xơ gan mật tiên phát: sử dụng acid ursodeoxycholic.

3. Điều trị biến chứng

• Cổ trướng:  Ăn chế độ giảm muối < 2g/ngày và dùng lợi tiểu: Furosemid kết hợp Spironolacton.

• Chọc dịch cổ trướng khi cổ trướng quá to 2-3 ngày/lần. Có thể nối thông tĩnh mạch cửa và tĩnh mạch trên gan.

• Bệnh lý não gan: ưu tiên cung cấp acid amin phân nhánh, chế độ ăn hạn chế protein, làm sạch ruột.

• Giãn vỡ tĩnh mạch thực quản: thực hiện cầm máu qua nội soi. Dùng thuốc tác động đến vận mạch như Somatostatin, Octreotid.

• Nhiễm trùng dịch cổ trướng: sử dụng kháng sinh như cefotaxim, ciprobay.

• Hội chứng gan thận: ngừng lợi tiểu, truyền albumin người, dùng thuốc Octreotide và Midodrine.

• Giảm natri máu: hạn chế dịch và nước, có thể cân nhắc dùng albumin.