Ái kỷ là gì? Nguyên nhân, triệu chứng-điều trị

Ái kỷ là một bệnh rối loạn tâm thần, thường khởi phát ở tuổi thiếu niên hoặc trưởng thành. Bệnh nhân chỉ quan tâm đến bản thân, muốn người khác tôn trọng và ngưỡng mộ mình, tự thổi phồng bản thân, thiếu đồng cảm với người khác. Bệnh tuy không nguy hiểm nhưng gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống và công việc của bệnh nhân.

Hiện nay, nguyên nhân gây ra ái kỷ vẫn chưa được biết rõ. Tuy nhiên, đa số các chuyên gia đều cho rằng ái kỷ là kết quả của sự tương tác giữa các yếu tố: di truyền, sinh học thần kinh, môi trường sống và xã hội.

1. Di truyền

Nhiều nghiên cứu cho thấy bằng chứng về vai trò của di truyền trong việc hình thành ái kỷ. Nguy cơ mắc bệnh tăng lên nếu có người thân trong gia đình bị rối loạn nhân cách nói chung và ái kỷ nói riêng.

Tuy nhiên, các nghiên cứu đã thực hiện vẫn chưa xác định được các gen, nguyên lý hoạt động của gen và sự ảnh hưởng của di truyền đối với quá trình phát triển nhân cách. 

2. Yếu tố sinh học

Hầu hết cấu trúc não bộ của bệnh nhân rối loạn tâm thần đều có bất thường. Một số nghiên cứu cho thấy, bệnh nhân ái kỷ có bất thường của những vùng não chi phối chức năng điều tiết cảm xúc, nhận thức và có tình trạng giảm chất xám ở vùng vỏ não trước trán. Những nghiên cứu này cho thấy vai trò của yếu tố sinh học trong việc hình thành ái kỷ.

3. Yếu tố môi trường, xã hội

Môi trường, xã hội là một trong những yếu tố quan trọng trong hình thành nhân cách. Trong số đó, tác động từ gia đình được coi là yếu tố chính trong việc hình thành ái kỷ.

Các biểu hiện điển hình ở bệnh nhân ái kỷ:

• Thổi phồng khả năng của bản thân và thành tựu mà bản thân đạt được.

• Luôn muốn nhận được sự khen ngợi, ngưỡng mộ từ người khác, thích được chú ý và là trung tâm trong mọi tình huống.

• Lợi dụng người khác để đạt được mục tiêu, có xu hướng đánh giá thấp những người xung quanh để giữ được vị thế của mình.

• Phản ứng tức giận, xấu hổ, gay gắt, cực đoan thái quá khi nghe được những lời nhận xét tiêu cực về bản thân.

• Không có sự đồng cảm, phớt lờ với cảm xúc của người khác.

• Ảo tưởng tài năng của bản thân.

• Nhạy cảm với thất bại của bản thân quá mức.

• Tin rằng bản thân có vai trò quan trọng hơn những người khác,  là người đặc biệt.

• Luôn ghen tị với những người thành công và nghĩ rằng mọi người đố kỵ với thành công của mình.

• Có thái độ và hành vi kiêu căng, tự cao tự đại.

• Người mắc ái kỷ thường tham lam, ích kỷ không biết chia sẻ với người khác. Bệnh nhân thường có những hành vi nông nổi và bạo lực, có các đòi hỏi vô lý vì mục đích cá nhân.

• Bệnh nhân gần như không biết ăn năn hối lỗi về hành vi của bản thân. 

• Trẻ nhỏ mắc ái kỷ thường thích được khen ngợi,  thưởng và khi bị người lớn trách phạt thường có xu hướng la hét.

• Người mắc ái kỷ thường dành nhiều thời gian tưởng tượng về thành tựu bản thân sẽ đạt được. Họ có xu hướng thỏa mãn khi nghĩ đến việc được tán thưởng và ngưỡng mộ. Đặc biệt, người bệnh chỉ muốn duy trì mối quan hệ với những người được xem là đặc biệt, tài năng và không bận tâm đến những người bình thường.

• Luôn chú ý đến phản ứng và thái độ của người khác về bản thân. Đôi khi người bệnh có thể tỏ thái độ xúc phạm, khinh miệt và tấn công người có lời nói, hành vi coi thường bản thân do tổn thương lòng tự trọng.

Chẩn đoán ái kỷ thường dựa trên:

• Các dấu hiệu và triệu chứng.

• Khám sức khỏe để loại trừ các vấn đề về thể chất có thể gây ra các triệu chứng.

• Đánh giá tâm lý, có thể bao gồm điền vào bảng câu hỏi.

• Tiêu chí trong Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Tâm thần (DSM-5), xuất bản bởi Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ.

1. Tâm lý trị liệu

• Tâm lý trị liệu là phương pháp tối ưu để điều trị ái kỷ và liệu pháp nhận thức hành vi được sử dụng phổ biến nhất.. Phương pháp này là giúp bệnh nhân xác định được thế mạnh, tài năng của bản thân và giúp đỡ người khác không vì mục đích cá nhân. Liệu pháp này giúp bệnh nhân dần giảm nhu cầu được ngưỡng mộ, khen ngợi một cách thái quá và hình thành sự đồng cảm với những người xung quanh.

• Liệu pháp phân tâm lý học cũng được cân nhắc thực hiện song song với liệu pháp hành vi để điều trị ái kỷ. Bên cạnh việc điều chỉnh sự lệch lạc trong nhận thức, suy nghĩ và hành vi, trị liệu tâm lý còn giúp bệnh nhân học cách kiểm soát cảm xúc, chấp nhận thất bại, thẳng thắn đối diện với những lời phê bình, chỉ trích và duy trì các mối quan hệ mà không vì mục đích nâng cao giá trị bản thân.

• Bệnh nhân có thể được trị liệu theo nhóm để nhận được sự thấu hiểu và đồng cảm. Bệnh nhân sẽ dần hình thành sự quan tâm và đồng cảm với những người xung quanh khi được chia sẻ và thấu hiểu.

2. Sử dụng thuốc 

Thuốc ít khi được sử dụng để điều trị ái kỷ vì không mang lại lợi ích lâu dài. Tuy nhiên, bác sĩ cũng có thể chỉ định dùng thuốc để cải thiện triệu chứng và  giảm các cảm xúc tiêu cực của các bệnh tâm thần kết hợp.

Các loại thuốc được dùng để điều trị ái kỷ gồm:

• Thuốc chống trầm cảm

• Thuốc giải lo âu

• Thuốc an thần

3. Các biện pháp khác

Bên cạnh các phương pháp điều trị đã liệt kê ở trên, điều trị ái kỷ cần sự nỗ lực và kiên trì của bệnh nhân. Bệnh nhân cần chủ động thực hiện các biện pháp hỗ trợ. Các biện pháp này sẽ giúp bệnh nhân có thêm động lực để trình điều trị và phần nào có thể kiểm soát những cảm xúc tiêu cực:

• Suy nghĩ đến kết quả sau khi trị liệu để bền bỉ  và có thêm động lực trong quá trình điều trị. 

• Không dùng các chất kích thích, thuốc lá, rượu bia và các thuốc ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương.

• Dành thời gian cho các hoạt động lành mạnh như đọc sách, nghe nhạc, tập thể dục, vẽ tranh, chơi với thú cưng, chăm sóc cây cối,...

• Học cách kiểm soát căng thẳng và cảm xúc giận dữ thông qua ngồi thiền, yoga, hít thở sâu,…