Hạ glucose máu là gì? Nguyên nhân, triệu chứng-điều trị

Hạ glucose máu là hậu quả của tình trạng mất cân bằng giữa quá trình cung cấp và quá trình tiêu thụ glucose trong máu. Triệu chứng hạ glucose máu thường xuất hiện khi nồng độ glucose huyết tương còn khoảng 2,7-3,3 mmol/l. Tùy theo nồng độ glucose trong huyết tương, bệnh nhân sẽ có những triệu chứng tương ứng.

1. Nguyên nhân liên quan đến sử dụng insulin

• Do quá liều.

• Loại insulin dùng không phù hợp.

• Thời điểm tiêm insulin không phù hợp.

• Điều trị tăng cường bằng insulin.

• Bất thường hấp thu của insulin tại nơi tiêm.

• Nếu tiêm insulin ở vùng hay vận động, insulin hấp thu nhanh hơn.

• Có vấn đề tại vị trí tiêm: loạn dưỡng mỡ hoặc teo lớp mỡ dưới da tại vùng tiêm.

• Sử dụng nhiều insulin tinh khiết hoặc đổi từ insulin dạng tổng hợp sang dạng insulin người hoặc insulin trộn làm thay đổi tốc độ hấp thu.

2. Chế độ dinh dưỡng

• Ăn ít. 

• Bữa ăn không đủ carbohydrate so với liều insulin.

• Thời gian các bữa ăn chưa phù hợp.

Ăn ít là nguyên nhân gây hạ glucose máu

3. Luyện tập

Không có kế hoạch luyện tập, hoặc thời gian và  mức độ luyện tập không phù hợp.

4. Uống rượu 

Uống rượu làm suy giảm khả năng tân tạo đường tại gan.

5. Các nguyên nhân khác

Một số nguyên nhân gây hạ glucose máu khác như:

• Ngủ muộn hơn thường lệ là mối nguy hiểm tiềm tàng cho bệnh nhân, vì nó phá vỡ thế cân bằng giữa thời gian tiêm insulin và hấp thu thức ăn của cơ thể.

• Nhiều trường hợp bệnh nhân hạ glucose máu nặng, thậm chí tử vong sau các bữa tiệc do bệnh nhân uống nhiều rượu, hoặc sau khi tăng hoạt động đột ngột mà không giảm liều thuốc hoặc không bù đắp đủ số năng lượng bị tiêu hao.

1. Mức độ nhẹ

Bệnh nhân thường có các triệu chứng như run chân tay, vã mồ hôi và đói. Đây là các triệu chứng của hệ thống thần kinh tự chủ. Các triệu chứng này sẽ biến mất sau khi ăn hoặc uống 10 – 15 gram carbohydrate khoảng 10 -15 phút. Bệnh nhân có khả năng tự điều trị được khi bị hạ glucose máu mức độ nhẹ.

Triệu chứng của hạ glucose máu

2. Mức độ trung bình

Ở mức độ này, bệnh nhân có các triệu chứng do đáp ứng của hệ thần kinh trung ương và  của hệ thống thần kinh tự chủ như: thay đổi hành vi, đau đầu, giảm khả năng chú ý, dễ bị kích thích, ngủ gà. Thông thường bệnh nhân không đủ tỉnh táo để kết hợp điều trị với bác sĩ. Nếu không được can thiệp kịp thời, bệnh nhân mau chóng chuyển sang mức độ nặng.

3. Mức độ nặng

Ở mức độ này, glucose máu của bệnh nhân hạ rất thấp. Triệu chứng lâm sàng gồm mất cảm giác, co giật,  hôn mê. Cần cấp cứu cho bệnh nhân bằng cách truyền glucose tĩnh mạch và/hoặc tiêm bắp hoặc tiêm dưới da glucagon.

4. Hạ glucose máu không triệu chứng

Những bệnh nhân bị hạ glucose máu không triệu chứng lặp lại nhiều lần sẽ gây ra các tác hại:

• Làm "cùn" đi cơ chế hoạt động của các hormon ngăn chặn hạ glucose máu.

• Hạ thấp ngưỡng "báo động" về nguy cơ hạ glucose máu của cơ thể.

Để chẩn đoán xác định, bệnh nhân cần định lượng glucose máu. Khi glucose máu thấp hơn 3,1 mmol/l (thấp hơn 55 mg/dl) bắt đầu được xem là có hạ glucose máu tiềm tàng trên lâm sàng. Khi đã có hạ glucose máu không triệu chứng, bệnh nhân không nên tiếp tục luyện tập, không nên điều khiển phương tiện giao thông,…

1. Với thể nhẹ

• Bệnh nhân chỉ cần uống 10-15g carbohydrate thì glucose máu sẽ nhanh chóng trở lại bình thường. Không dùng kem và socola để điều trị hạ glucose máu cấp.

Uống nước đường để điều trị glucose máu thể nhẹ

• Trường hợp bệnh nhân đang đi trên đường, hoặc đang điều khiển phương tiện giao thông và có dấu hiệu hạ glucose máu, tốt nhất nên dừng lại 10 - 15 phút để đợi glucose máu trở lại bình thường rồi mới tiếp tục công việc.

2. Thể trung bình

Có thể dùng carbohydrate đường uống cho bệnh nhân, nhưng cần liều dùng lớn hơn và thời gian dài hơn để glucose máu trở lại bình thường. Có thể tiêm bắp hoặc dưới da glucagon kết hợp với uống carbohydrate (đường, nước đường).

3. Hạ glucose máu nặng

• Khi hạ glucose máu nặng, bệnh nhân mất ý thức nên không có khả năng nuốt. Nếu cho bệnh nhân uống có thể sẽ bị sặc vào đường thở. Những bệnh nhân này buộc phải tiêm bắp hoặc tiêm dưới da glucagon kết hợp với tiêm tĩnh mạch glucose ưu trương, sau đó truyền tĩnh mạch glucose. Thông thường tình trạng của bệnh nhân sẽ khá lên sau khi tiêm glucagon 10 - 15 phút và sau truyền glucose 1 - 5 phút. Nếu hạ glucose máu lâu và glucose trong máu quá thấp, việc phục hồi tâm thần cho bệnh nhân có thể kéo dài nhiều giờ. Trong trường hợp này, có tiếp tục truyền glucose cho bệnh nhân nữa hay không tùy thuộc vào hàm lượng glucose trong máu.

• Nếu bệnh nhân hạ glucose máu có triệu chứng thần kinh, giai đoạn sau bệnh nhân có thể có đau đầu, mất trí nhớ, trạng thái u mê và nôn mửa. Trường hợp này có thể cho bệnh nhân dùng thuốc an thần để điều trị triệu chứng.

• Sau khi qua giai đoạn cấp cứu, bệnh nhân nên đề phòng hạ glucose máu bằng cách ăn bữa ăn phụ (tỷ lệ tương đương 10% tổng số calo trong ngày) và tăng chế độ ăn hoặc.

3.1. Glucagon

Liều Glucagon để điều trị hạ glucose máu thể trung bình hoặc nặng:

• Với trẻ dưới 5 tuổi: dùng liều 0,25 - 0,4mg.

• Từ 5 - 10 tuổi: dùng liều 0,5 - 1,0mg.

• Trên 10 tuổi: dùng liều 1,0mg.

Đường dùng: tiêm dưới da hoặc tiêm bắp. Glucagon chỉ đem lại hiệu quả nếu bệnh nhân còn glycogen dự trữ trong gan.

3.2. Glucose qua đường tĩnh mạch

Đây là phương pháp điều trị cơ bản nhất nếu có nhân viên y tế. Trong trường hợp bệnh nhân hạ glucose máu nặng, sử dụng glucose tiêm tĩnh mạch phối hợp với glucagon là phương pháp cấp cứu hoàn hảo nhất. Phương pháp này có hạn chế là cần phải có nhân viên y tế. Thường khi bắt đầu cấp cứu cho bệnh nhân, người ta thường dùng:

• 10 - 25g glucose (trong dung dịch hoặc glucose 50% hoặc Dextrose 50%).

• 50 - 100ml dung dịch glucose 30%.

Thời gian để thực hiện cấp cứu ban đầu từ 1-3 phút. Cấp cứu ban đầu tiến hành tiêm glucose vào đường tĩnh mạch sau đó duy trì đường truyền tĩnh mạch. Liều cấp cứu tiếp theo tùy thuộc đáp ứng của bệnh nhân. Thông thường, cho bệnh nhân dùng glucose đường tĩnh mạch với liều 5–10g/giờ. Tiếp tục truyền glucose sẽ cho đến khi người bệnh có khả năng tự ăn, uống được và hồi phục hoàn toàn.

4. Hạ glucose máu không triệu chứng

Những cơn hạ glucose máu không triệu chứng xảy ra liên tục sẽ rất nguy hiểm vì có khả năng hủy hoại hệ thống thần kinh trung ương. Đặc biệt nguy hiểm nếu những cơn hạ glucose máu không triệu chứng xảy ra ở người trẻ. Để phòng tránh, biện pháp tốt nhất là giáo dục bệnh nhân tự theo dõi glucose máu, điều chỉnh chế độ ăn uống và chế độ luyện tập.

Một số bệnh nhân có cảm giác sợ hãi hoặc có những nhận thức sai lệch do hạ glucose máu. Cảm giác sợ hãi do hạ glucose máu dẫn đến bệnh nhân ăn quá nhiều, làm mất tác dụng điều trị của insulin. Nếu xảy ra hiện tượng này, cần phối hợp các biện pháp điều trị để ổn định tinh thần cho người bệnh. Trong thời gian này, cần duy trì lượng glucose máu của bệnh nhân trong giới hạn từ 11,1 - 16,7 mmol/l.