Dị ứng penicillin là gì? Nguyên nhân, triệu chứng-điều trị

Khoảng 10% số người cho biết có phản ứng dị ứng với penicillin vào một thời điểm nào đó trong đời. Trong khi nhiều người có phản ứng với penicillin sẽ có thể dùng lại sau này – độ nhạy cảm với thuốc có thể giảm dần theo thời gian – những người khác thì không. Dị ứng Penicilline gây ra các phản ứng nghiêm trọng như sốc phản vệ, một tình trạng đe dọa tính mạng ảnh hưởng đến nhiều hệ thống cơ thể.

Mặc dù cơ chế của các loại thuốc khác nhau nhưng nhìn chung chúng chống nhiễm trùng bằng cách tấn công thành tế bào vi khuẩn. Ngoài penicillin, các beta-lactam khác thường liên quan đến phản ứng dị ứng hơn là nhóm gọi là cephalosporin.

Nếu đã có phản ứng dị ứng với một loại penicillin, người bệnh có thể dị ứng với các loại penicillin khác hoặc với một số cephalosporin.

Penicillin bao gồm:

• Amoxicilin

• Ampicillin

• Dicloxacilin

• Nafcillin

• Oxacillin

• Penicillin G

• Penicillin V

• Piperacillin

• Ticarcilin

Cephalosporin bao gồm:

• Cefaclor

• Cefadroxil

• Cefazolin

• Cefdinir

• Cefepime 

• Cefotetan

• Cefprozil

• Cefuroxim

• Cephalexin

Dị ứng penicillin xảy ra khi hệ thống miễn dịch trở nên quá nhạy cảm với thuốc - phản ứng nhầm thuốc là một chất có hại.

Trước khi hệ thống miễn dịch có thể trở nên nhạy cảm với penicillin, người bệnh phải tiếp xúc với thuốc ít nhất một lần. Khi hệ thống miễn dịch xác định nhầm penicillin là một chất có hại, nó sẽ tạo ra một kháng thể đối với thuốc.

Lần tới khi người bệnh dùng thuốc tương tự, các kháng thể cụ thể này sẽ đánh dấu nó và hệ thống miễn dịch sẽ tấn công trực tiếp vào chất đó. 

Tiếp xúc trước với penicillin có thể không rõ ràng. Một số bằng chứng cho thấy rằng một lượng nhỏ chất này trong nguồn cung cấp thực phẩm có thể đủ để hệ thống miễn dịch của một người tạo ra kháng thể chống lại chất này.

Triệu chứng của dị ứng penicillin thường xuất hiện trong vòng một giờ sau khi bệnh nhân sử dụng thuốc. Ít phổ biến hơn, các phản ứng có thể xảy ra hàng giờ, hàng ngày hoặc hàng tuần sau đó.

Triệu chứng điển hình của dị ứng penicillin là phát ban da

• Phát ban da

• Ngứa

• Sốt

• Sưng tấy

• Hụt hơi

• Thở khò khè

• Sổ mũi

• Ngứa, chảy nước mắt

• Sốc phản vệ

1. Sốc phản vệ

Sốc phản vệ là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng của dị ứng thuốc, hiếm gặp, đe dọa đến tính mạng gây ra rối loạn chức năng lan rộng của các hệ thống cơ thể. 

• Co thắt các cơ trơn đường hô hấp dẫn đến khó thở

• Buồn nôn hoặc đau quặn bụng

• Nôn mửa hoặc tiêu chảy

• Chóng mặt hoặc lâng lâng

• Mạch yếu, nhanh

• tụt huyết áp

• Co giật

• Mất ý thức

2. Phản ứng chậm do dị ứng penicillin

Ít gặp hơn xảy ra vài ngày hoặc vài tuần sau khi sử dụng kháng sinh và có thể tồn tại một thời gian sau khi ngừng dùng thuốc. Những điều kiện này bao gồm:

• Bệnh huyết thanh – phản ứng quá mẫn do thuốc: có thể gây sốt, đau khớp, phát ban, sưng tấy và buồn nôn.

• Thiếu máu do thuốc: giảm hồng cầu, có thể gây mệt mỏi, nhịp tim không đều, khó thở và các dấu hiệu và triệu chứng khác.

• Phản ứng thuốc với tăng bạch cầu ái toan và các triệu chứng toàn thân (DRESS): dẫn đến phát ban, số lượng bạch cầu cao, sưng tấy toàn thân…

• Hội chứng Stevens-Johnson hoặc hoại tử biểu bì nhiễm độc, bao gồm phồng rộp và bong tróc da nghiêm trọng.

• Viêm thận có thể gây sốt, tiểu ra máu, sưng toàn thân, lú lẫn và các dấu hiệu và triệu chứng khác.

1. Kiểm tra da

Với xét nghiệm da, bác sĩ dị ứng hoặc y tá tiêm một lượng nhỏ penicillin nghi ngờ lên da  bằng một cây kim nhỏ. Phản ứng dương tính (có dị ứng với penicillin) sẽ xuất hiện các dấu hiệu như vết sưng đỏ, ngứa và nổi lên. Kết quả xét nghiệm âm tính thường có nghĩa không có nguy cơ cao bị dị ứng với penicillin. 

Chẩn đoán dị ứng penicillin bằng phương pháp test da và thử nghiệm tăng liều

2. Thử nghiệm tăng liều

Nếu chẩn đoán dị ứng penicillin là không chắc chắn, có thể khuyến nghị thử nghiệm tăng liều. Với quy trình này, người bệnh nhận được tối đa năm liều penicillin nghi ngờ, bắt đầu với một liều lượng nhỏ và tăng dần đến liều lượng mong muốn. Nếu đạt đến liều điều trị mà không có phản ứng gì thì bác sĩ sẽ kết luận không bị dị ứng với loại penicillin đó. Người bệnh sẽ có thể dùng thuốc theo quy định.

Nếu bị dị ứng với một loại penicillin, bác sĩ có thể đề nghị thử thách được phân loại với một loại penicillin hoặc cephalosporin ít có khả năng - do các đặc tính hóa học đã biết - gây ra phản ứng dị ứng. 

Trong thời gian dùng thử thuốc, bác sĩ sẽ giám sát cẩn thận và có sẵn các dịch vụ chăm sóc hỗ trợ để điều trị phản ứng bất lợi.

Các can thiệp đối với dị ứng penicillin có thể được chia thành hai chiến lược chung:

Điều trị các triệu chứng dị ứng xuất hiện khi dùng kháng sinh

Giải mẫn cảm với penicillin

1. Điều trị các triệu chứng xuất hiện khi dùng kháng sinh

Các biện pháp can thiệp sau đây có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng của phản ứng dị ứng với penicillin:

• Thu hồi thuốc: Nếu đã xác định rằng dị ứng penicillin - hoặc có khả năng bị dị ứng - thì ngừng thuốc là bước đầu tiên trong quá trình điều trị.

• Sử dụng thuốc kháng histamin: Sử dụng thuốc kháng histamine hoặc khuyên dùng thuốc kháng histamine không kê đơn như diphenhydramine.

• Sử dụng thuốc corticoid: Corticosteroid uống hoặc tiêm có thể được sử dụng để điều trị viêm kết hợp với các phản ứng nghiêm trọng hơn.

• Điều trị sốc phản vệ: Sốc phản vệ cần được tiêm epinephrine ngay lập tức cũng như chăm sóc tại bệnh viện để duy trì huyết áp và hỗ trợ hô hấp.

2. Giải mẫn cảm thuốc

Nếu không có lựa chọn điều trị bằng kháng sinh phù hợp nào khác, bác sĩ có thể đề nghị một phương pháp điều trị gọi là giải mẫn cảm với thuốc có thể cho phép người bệnh dùng một đợt penicillin để điều trị nhiễm trùng. Với phương pháp điều trị này, người bệnh nhận được một liều lượng rất nhỏ và sau đó tăng dần liều lượng cứ sau 15 đến 30 phút trong vài giờ hoặc vài ngày. Nếu có thể đạt được liều lượng mong muốn mà không có phản ứng, thì có thể tiếp tục điều trị.

Điều quan trọng là phải dùng thuốc theo chỉ dẫn để duy trì khả năng chịu đựng của người bệnh đối với thuốc trong toàn bộ quá trình điều trị. Nếu cần dùng penicillin trong tương lai, người bệnh sẽ cần lặp lại điều trị giải mẫn cảm.

Người bệnh được theo dõi cẩn thận trong suốt quá trình can thiệp và luôn sẵn sàng chăm sóc hỗ trợ để điều trị các phản ứng. Giải mẫn cảm không phải lúc nào cũng thành công và có nguy cơ xảy ra các phản ứng nghiêm trọng.